Zorgen over de Nationale Politie

De SMVP heeft haar zorgen over de Nationale Politie verwoord in onderstaand artikel. Deze tekst is ook naar de Eerste Kamercommissie Veiligheid en Justitie gestuurd. 

Wat mogen burgers van de Nationale Politie verwachten?

Het huidige politiebestel gaat veranderen. Nationale politie staat voor de deur. Discussies over de nationale politie zijn vooral gewijd aan gezag en beheer over de politie. Met andere woorden, het lijkt louter te gaan om de vraag wie de macht heeft over de politie, en niet om de vraag wat de politie kan betekenen voor de samenleving. En hoe belangrijk beantwoording van de machtsvraag dan ook is, men mag niet vergeten de cruciale vraag naar de maatschappelijke betekenis van de politie te beantwoorden. De inhoud van politiewerk prevaleert boven de vorm waarin dat politiewerk is gegoten. Daarom is het volgens de Stichting Maatschappij, Veiligheid en Politie (SMVP), onder voorzitterschap van prof. mr. Pieter van Vollenhoven, van belang de vraag te stellen wat burgers van de Nationale Politie mogen verwachten. Het uitgangspunt bij het beantwoorden van deze vraag is dat Nationale Politie voor efficiencywinst kan zorgen door haar eenheid van functioneren, dat een einde maakt aan de vele verschillende regimes die de Nederlandse politie thans kenmerkt.

Wie het referentiekader van de Nationale Politie in ogenschouw neemt, ziet dat de Nationale Politie zich waakzaam en dienstbaar voor burgers wil opstellen, wil zorgen dat burgers erop kunnen vertrouwen dat de politie snel ter plaatse is als de veiligheid op het spel staat en wil garanderen dat burgers mogen verwachten dat de politie lijf, vrijheid en bezit van mensen beschermt. Dat referentiekader van de Nationale Politie komt goed overeen met verwachtingen van burgers, die eigenlijk heel simpel zijn en voor zich spreken. Burgers verwachten van de politie (dus ook van de Nationale Politie) dat zij:

• hen serieus neemt;
• fatsoenlijk en transparant optreedt;
• aanwezig, zichtbaar, bereikbaar, aanspreekbaar, beschikbaar, bekend is met (ook kleine) problemen en gekend is;
• de orde herstelt;
• bescherming biedt;
• rechtvaardigheid bewaakt.

Is de Nationale Politie er alleen om burgers tegemoet te komen? 

Maar met de directe bekommernis over de noden van burgers is de Nationale Politie er niet. De Nationale Politie staat ook voor taken bij de aanpak van allerlei zware vormen van traditionele criminaliteit en georganiseerde misdaad, waarmee de Nederlandse samenleving de laatste jaren zo nadrukkelijk te maken heeft, zoals blijkt uit executies in het publieke domein, problemen rond illegale vluchtelingenstromen en mensenhandel, handel in bedreigde diersoorten, drugshandel, et cetera. De ontwikkeling die de politie de achterliggende decennia heeft doorgemaakt (zo’n twintig jaar geleden moest nog worden gelobbyd om het begrip georganiseerde misdaad aan de man te brengen) heeft duidelijk gemaakt dat internationale samenwerking bij de aanpak van groot belang is. De nadruk is in de achterliggende jaren vooral gelegd op grote, internationale georganiseerde misdaad. Maar veel criminaliteit heeft zich juist ontwikkeld in het niveau vlak daaronder. Zoals kleine groepjes ramkrakers of inbrekers die voor één of twee nachten ‘overkomen’ uit het buitenland en weer snel vertrekken. Deze typen van ‘buurlandcriminaliteit’ vormen een toenemend probleem. Net als de dadergroepen die interregionaal werken zonder de grenzen over te gaan. Dat vergt een bovenregionale aanpak. Ook terrorisme vormt een bedreiging voor de maatschappelijke veiligheid. De beelden van de aanslagen van 11 september 2001 in New York en 11 maart 2004 in Madrid staan nog steeds scherp op het netvlies. Uit de hausse van maatregelen die ook in Nederland zijn getroffen om dergelijke aanslagen te voorkomen, blijkt dat op dit terrein de Nationale Politie een essentiële functie heeft te vervullen. De aanpak van traditionele zware criminaliteit en georganiseerde misdaad onttrekt zich grotendeels buiten het blikveld van burgers.

Opvallend bij de maatschappelijke functies van de politie zijn de noodzakelijke verschillen in schaal. Gemeenschapsgerichte, kleinschalige inzet in buurten en wijken (‘dichtbijpolitie’) tot en met international opererende eenheden. Ook bij de Nationale Politie zal er aandacht voor al deze componenten nodig zijn. En op iedere schaal zijn ‘opsporingspolitie’, ‘controlepolitie’ en ‘orde- en calamiteitenpolitie’ nodig. De Nationale Politie ziet zich van ‘wijk tot wereld’ voor de oplossing van problemen gesteld. In de nieuwe politieorganisatie verdienen al deze functies een plaats. Zij hebben wel een gemeenschappelijk element: veel politiewerk begint met stevig lokaal politiewerk, dicht bij burgers. Het werken van de politie in buurten en wijken geeft haar een informatiepositie, die ook van pas komt bij de aanpak van ernstige vormen van (georganiseerde) criminaliteit en terrorisme.

Kan de Nationale Politie aan de verwachtingen van burgers voldoen?

De SMVP heeft grote aarzelingen over het waarmaken door de Nationale Politie van verwachtingen van burgers. Wie naar de ontwikkelingen in de gemeenten kijkt, kan zich niet aan de indruk onttrekken dat de politie een terugtrekkende beweging maakt en daarmee het noodzakelijk vertrouwen van burgers op de tocht kan gaan zetten. Deze ontwikkeling is overigens geenszins nieuw. De komst van stadswachten, parkeerwachten, parkwachten en wat voor wachten niet meer is achteraf een voorbode geweest van de huidige groei van gemeenteambtenaren met buitengewone opsporingsbevoegdheid (de zogenaamde boa’s). Al eerder gaf de politie dus al te kennen toezichthoudende taken liever aan anderen over te laten. De taken van de huidige boa’s zijn nog ruimer, behalve met toezicht zijn zij ook met handhaven belast. Een verdere verschraling van de rol van de politie in buurten en wijken is in zicht. De SMVP stelt vast, dat er in ons land een bonte verzameling van boa’s actief is. Zij zijn er bij wijze van spreken in allerlei soorten en maten. Bij deze ontwikkeling dient men zich eveneens te realiseren dat de financiering van deze boa’s vooral uit de opbrengsten van bekeuringen geschiedt. Dit laatste is volledig in strijd met de filosofie dat handhaving een sluitstuk van het beleid dient te zijn.

Daarnaast signaleert de SMVP een wildgroei aan uniformen. Er zijn gemeenten die ervoor kiezen boa’s op politiemensen te laten lijken. Dit terwijl andere gemeenten juist opteren om de uniformen zo veel mogelijk van die van de politie te onderscheiden. Ook verschilt de uitrusting (zoals portofoon, handboeien, wapenstok, pepperspray) van gemeente tot gemeente. Voor burgers maakt dit het er volgens de stichting allemaal niet duidelijker op.

De SMVP zet grote vraagtekens bij de huidige operationele regie van de politie. Boa’s opereren in een grote mate van vrijheid. Aansturing door de politie ontbreekt veelal. Gezamenlijke briefings en debriefings van politie en boa’s komen maar zeer zelden voor. En ook de onderlinge informatie-uitwisseling tussen politie en boa’s is doorgaans uiterst gebrekkig.

Volgens de SMVP klemt dit des te meer, omdat in het begin van dit jaar minister Opstelten van Veiligheid en Justitie heeft aangekondigd dat boa’s winkeldieven mogen aanhouden. Het gaat om een pilot in de gemeente Zaltbommel. Indien deze pilot succesvol verloopt, kunnen andere gemeenten volgen. In het kader van de pilot mogen de Zaltbommelse boa’s winkeldieven aanhouden, camerabeelden bekijken als bewijsmateriaal, getuigen horen, aangiften opnemen en proces-verbaal opmaken. Volgens het ministerie van Veiligheid en Justitie ontbreekt het de reguliere politie aan tijd om zich met winkeldiefstal bezig te houden.

Met de introductie van de pilot in Zaltbommel lijkt de minister te kiezen voor boa’s met een brede (‘integrale’) taakstelling. Dat is anders dan hoe de boa’s oorspronkelijk waren bedoeld. De eerste boa’s waren specialistische handhavers op afgepaalde domeinen (openbare ruimte, openbaar vervoer, parken, bossen, et cetera) Zij worden echter steeds breder ingezet: een stap in de richting van een nieuw soort gemeentepolitie. Deze ontwikkeling roept meteen de vraag op met welke ‘eigenlijke taken’ de Nationale Politie dan zal worden belast. Ook op de autosnelwegen is een verschuiving van politiewerk naar Rijkswaterstaat duidelijk merkbaar. De vraag is of dit ons met de komst van de Nationale Politie voor ogen heeft gestaan. 

Kan het ook anders?

Nationale Politie is noodzakelijk van ‘wijk tot wereld’. Het is duidelijk dat de Nationale Politie bij de aanpak van traditionele zware criminaliteit en georganiseerde misdaad wellicht een zeer nuttige rol kan vervullen. De SMVP maakt zich echter zorgen over de rol van de Nationale Politie in de nabijheid van burgers in wijken en buurten. De SMVP stelt voor dat de Nationale Politie in buurten en wijken haar nabijheid gaat garanderen, zich gaat richten op een breed scala van problemen, naast een reactieve, ook een preventieve aanpak gaat omhelzen, en gaat samenwerken met andere veiligheidspartners (inclusief de gemeente) en bovenal betrokken zal zijn op burgers. Voor de sturing en organisatie van de Nationale Politie in buurten en wijken betekent dit voorstel dat de Nationale Politie aanspreekbaar en herkenbaar dient te zijn voor het lokale bestuur, veiligheidspartners en burgers. Om dit alles te verwezenlijken is het essentieel dat de Nationale Politie op lokaal niveau niet naar boven (‘Wat zegt de leiding van de Nationale Politie in Den Haag?), maar lokaal gaat kijken. Dit betekent, dat de SMVP voorstelt dat de Nationale Politie over autonome eenheden op gemeentelijk niveau dient te beschikken (de beoogde robuuste basisteams van de Nationale Politie dienen dus een gemeentelijke bedding te hebben). Daarbij dient de Nationale Politie volledig verantwoordelijk te zijn voor al het politiewerk in de volle breedte, ook als dit door anderen (bijvoorbeeld private en publieke toezichthouders en handhavers) geschiedt. De operationele regie voor de veiligheid in buurten en wijken is in handen van de Nationale Politie.

Den Haag, Juni 2012