Privacy-oproeren

Column prof dr Bob Hoogenboom

Marc Goodman schrijft met veel verbeeldingskracht in zijn Futures of Crime (2015) over hoe misdaad, preventie en opsporing aan het veranderen zijn. Hij maakt een vergelijking tussen ons ongebreideld dumpen van individuele gegevens op iedere website en app die daar ook maar om vraagt en de manier waarop we in de 20^e eeuw milieuafval overal achteloos hebben achtergelaten. Who cares? We moesten immers groeien. Produceren. Consumeren.

Net als we nu nu de Nieuwe Goden als Amazone, Google en Facebook eren met het overgeven van onze zieleroerselen, interesses en sociale activiteiten, vervuilden we meer dan een eeuw onze grond. Onze zeeen en onze lucht. Who cares? Denken aan de ernstige gevolgen van milieuschade was en is nog steeds niet gemakkelijk. Het duurt generaties voordat het tot ons doordringt dat we onze habitat aan het verkloten zijn. En, zelfs dan bestaan controversen. Milieuwetenschappers – al dan niet betaald door de industrie – vechten elkaar de tent uit over opwarming van de aarde. Sprookje of feit?

Deze dagen leveren we we onze digitale voetafdrukken in bij alles en iedereen die daar om vraagt. Algemene voorwaarden lezen we niet. We zijn ons niet bewust van het 24/7 inleveren van ons digitale gedrag. Net als milieuafval ontstaan er gigantische bergen van informatieafval. Heel langzaam is voor milieuafval het gescheiden inzamelen, recycling, waarschuwingen, wet- en regelgeving, voorlichting en een mentaliteitsverandering ontstaan.

Sociaal milieuprotest is geleidelijk ontstaan. Omdat we verslaafd zijn aan consumeren en groei, en deze dagen hechten aan de snelheid van het internet, blijft het protest tegen schendingen van de privacy  marginaal. Maar blijft dit zo? Ik denk van niet. De komende decennia gaan zich kleine en grote privacy-oproeren voordoen. Het masker van Guy Fawkes – de man die het Britse Parlement wilde opblazen in 1605 – is wereldwijd synoniem geworden voor de los-vaste netwerken van Anonymous hackers die websites platleggen van bedrijven of overheidsdiensten. Denial of services attacks worden deze genoemd. Redelijk onschuldig. Maar dit zal niet zo blijven. Wij als voornamelijk oppervlakkig ‘geinteresseerde’ burgers zullen verbrokkeld, eerst schoorvoetend en in enkele decennia iets meer georganiseerd aandringen op wet- en regelgeving om onze privacy te beschermen. Als consument zullen we wat druk uitoefenen op bedrijven om zorgvuldig te zijn. Als klant zullen we ons wellicht wat gaan afwenden van te indringend handelen van bedrijven. Maar overwegend zal de goegemeente zich niet bekommeren om privacy-afval. Niet om het hergebruik door overheden, inlichtingendiensten noch bedrijven. Who cares?

Tegelijkertijd zal zich een radicaliserende harde kern van nieuw sociaal protest aandienen. De geest van Snowden, Assange, Anonymous en ethical hackers die zich nu aan de periferie van het privacy-debat lijkt te bevinden, zal zich invreten en vermenigvuldigen in publieke en private organisaties. De verontwaardiging over het kopen van persoonsgegevens, het gebruik daarvan door banken, verzekeraars, inlichtingendiensten, politiediensten en artsen, internetproviders en telecombedrijven zal – eerst op kleine schaal en later breder verspreid – toenemen. Werknemers,  althans een deel daarvan, zullen geen genoegen meer nemen met werkplaatsmonitoring, met alcohol- en drugtesten, met het meten van aanslagen op de computer om de effectiviteit te meten. Werknemers zullen, net als bankmedewerkers in Luxemburg, vertrouwelijke informatie op usb-sticks over illegale activiteiten overdragen aan de media. Aan toezichthouders. Aan Justitie. Net als de Luddieten in de beginjaren van de industriele revolutie die machines in elkaar sloegen, zal de weerstand tegen inbreuken op de persoonlijke levenssfeer toenemen.

De individuele en groepsgewijze privacy-oproeren zullen in de hand gewerkt worden doordat steeds duidelijker zal worden dat de overheid en het bedrijfsleven onverantwoordelijk omgaan met digitalisering. Murphy’s Law – als dingen fout kunnen gaan, zullen ze fout gaan – zal de komende decennia vrijwel dagelijks werkelijkheid worden. Omdat we willen consumeren. Modern willen zijn. Connected willen zijn. Hip enzo door de wereld willen stappen met Apple-watches en Google-glasses.

Maar Murphy’s Law zal even onverbiddelijk zijn. Lees Joris Luyendijk’s Dit kan niet waar zijn over het houtje-touwtje karakter van digitale systemen binnen de financiele wereld. Blader eens door het WRR-rapport iOverheid, waarin wordt gesteld dat de overheid de afgelopen dertig jaar duizenden processen heeft geautomatiseerd: de electronische overheid. Maar deze dagen verdwijnen voorheen vertrouwde scheidslijnen tussen departementen. Tussen beleidsvelden. Tussen de overheid en het bedrijfsleven. De WRR stelt dat we slechts aan het begin staan van het politiek doordenken wat de gevolgen hiervan zijn. We willen consumeren. Beter, sneller en efficienter dienstverlenen. Meer persoonsgericht verkopen. Het individuele ongenoegen hierover zal toenemen. Omdat Murphy’s Law zal toeslaan als gaat blijken dat verzekeraars oneigenlijk gebruik gaan maken van DNA-profielen om burgers uit te sluiten. Als de Belastingdienst er niet in slaagt om de snelheid van modernisering bij te houden en gevevens van honderdduizenden burgers op de digitale straat terecht komen.

We hebben een veel te rationeel – vals – geloof in de rationaliteit van de overheid en het bedrijfsleven. Het parlementaire onderzoek naar de automatisering van de overheid is ontluisterend. Ik doceer op Nyenrode het leerstuk van corporate social responsibility en studenten vragen me hoe dit zich verhoudt tot woekerpolissen, dagelijkse voorbeelden van bedrijfsspionage en fraude? Dat zijn goede vragen.

Het masker van Guy Fawkes, dat wereldwijd wordt gebruikt als symbool van sociaal protest, zal meer in beeld gaan komen. Net als de milieubeweging zal een deel van de privacybeweging verharden, radicaliseren en door de internet-of- things aan belang winnen. In de tussentijd gaan wij gewoon door met consumeren, verbinden, apps downloaden en informatiefaval dumpen waar we maar kunnen. Who cares?